Μέχρι να την επισκεφθώ, η Σάμος ήταν για μένα ένα ακόμη νησί στον χάρτη του Ανατολικού Αιγαίου...όχι πια!
Η πιο κοντινή επαφή με αυτό ήταν στο πλαίσιο μιας κρουαζιέρας πέρυσι το καλοκαίρι, όταν πέρασα από τα Στενά της Μυκάλης, πηγαίνοντας για την Έφεσο. Άντε και λίγες γνώσεις από την ιστορία. Στη διάρκεια της πτήσης, λοιπόν, δεν ένιωσα το γλυκό χτυποκάρδι της προσμονής, όπως όταν πηγαίνω στα άλλα ελληνικά νησιά. Η έκπληξη ήταν ολοκληρωτική κι αναπάντεχα υπέροχη.
Πού βρίσκεται
Ταξίδι στο παρελθόν (ιστορικές πληροφορίες)
Το κρασί της Σάμου
Το Πυθαγόρειο...λιμάνι και η πρωτεύουσα!
"Φυλακισμένοι" στη Σάμο (τι θα δείτε και πού θα κολυμπήσετε στο Καρλόβασι)
Βόλτα με το άλογο (βόλτα με άλογο στη παραλία Ποτοκάκι)
Η Σάμος είναι νησί του Ανατολικού Αιγαίου, με έκταση 476 τ. χλμ., 159 χλμ. μήκος ακτών και μεγαλύτερο υψόμετρο 1.433μ. (όρος Κερκετεύς). Ένα στενό πέρασμα, μόλις 2.220 μ. (Στενό της Μυκάλης), το χωρίζει από την Τουρκία. Πρωτεύουσα του νησιού το Βαθύ (Σάμος). Το κλίμα του είναι ήπιο.
Η Σάμος με κέρδισε. Κι όχι μόνο για τις πολλές ομορφιές της, τους μικρούς κολπίσκους με τα πεντακάθαρα νερά, τα πράσινα βουνά, τους κρυμμένους καταρράκτες, τις απέραντες παραλίες, τα σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία, τα γραφικά χωριουδάκια και τις παραθαλάσσιες πόλεις με τα πανέμορφα νεοκλασικά σπίτια. Εκείνα που με εντυπωσίασαν περισσότερο ήταν η καθαριότητα, τα νοικοκυρεμένα σπίτια και η φιλοξενία των ευγενικών και χαρούμενων κατοίκων της.
Ιωνική γη η Σάμος. Βασικός κορμός της Ιωνίας μαζί με τη Μίλητο και την Έφεσο. Πρώτοι κάτοικοι του νησιού οι Κάρες και οι Λέλεγες, αργότερα οι Ίωνες. Με ιστορία πάνω από 3.000 χρόνια, το νησί έχει να επιδείξει πολλά αρχαιολογικά μνημεία, όπως το Ηραίο, το Πολυκράτειο ιμάνι και το τείχος, το Ευπαλίνειο Όρυγμα, το Αρχαίο Θέατρο, τα Λουτρά, ενώ ένα πλήθος ευρημάτων κοσμούν τα Μουσεία της Σάμου και του Πυθαγορείου. Ο εκχριστιανισμός του νησιού ολοκληρώνεται τον 5ο αιώνα μ.Χ. και οι πιστοί φροντίζουν να εξαφανίσουν κάθε ιερό της αρχαίας θρησκείας, κτίζοντας τους ναούς τους πάνω στα αρχαία ιερά, όπως η Βασιλική του Ηραίου, η Βασιλική της Παναγίτσας, κ.ά.
Το καταπληκτικό εκκλησάκι της Παναγιάς της Σπηλιανής, στο ομώνυμο μοναστήρι, χώρος λατρείας πρωτοχριστιανικών χρόνων, είναι κτισμένο πάνω σε αρχαίο ιερατείο του Απόλλωνα. Όταν κατέβηκα στην υγρή σπηλιά, πραγματικά ένιωσα λες και όλες οι μυστικές τελετουργίες και προσευχές έχουν μετουσιώσει τον χώρο σε ιερό. Βρίσκεται πάνω από τη Χώρα, με απίστευτη θέα στο Πυθαγόρειο, το Ποτοκάκι, μέχρι το Ηραίο, λίγα μόλις μέτρα πιο ψηλά από το Ευπαλίνειο Όρυγμα.
Γενέτειρα γη του φιλόσοφου-μαθηματικού Πυθαγόρα, του φιλόσοφου Επίκουρου, του λαϊκού θυμόσοφου Αισώπου, του Αρίσταρχου (ο πρώτος που διακήρυξε την ηλιοκεντρική θεωρία, χίλια χρόνια πριν από τον Κοπέρνικο), των γλυπτών Ροίκου, Θεόδωρου και Γενέλεως, των ποιητών Βάθυλου και Χοίριλλου, του Καλλίστρατου (μεταρρύθμισε το ελληνικό αλφάβητο και εισήγαγε 5 επιπλέον γράμματα στα ήδη χρησιμοποιούμενα 19 πριν από αυτόν) και του θαλασσοπόρου Κωλαίου που έφθασε πέρα από τον Ατλαντικό, παινεύεται δικαίως για την ιστορία της. Γνωστή από τα ομηρικά χρόνια ως Υδρηλή, Δόρυσσα, Μελάμφυλλος, Μάκαρος, Κυπαρισία, Ιμβρασία και με άλλα ονόματα που έχουν να κάνουν με τα πολλά νερά, την πυκνή βλάστηση του νησιού και τα αμπέλια. Προστάτης της αρχαίας Σάμου, ο Διόνυσος, της δώρισε το αμπέλι ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη βοήθεια στην καταδίωξη των Αμαζόνων. Βαθιές οι ρίζες της αμπελουργίας στο νησί, έχουν διαμορφώσει τον πολιτισμό, τα έθιμα και τις παραδόσεις της Σάμου. Η σημαντικότερη ποικιλία είναι το μοσχάτο που δίνει το φημισμένο και πολυβραβευμένο γλυκό κρασί της Σάμου.
Από το Οινοποιείο της ΕΟΣΣ, που ιδρύθηκε το 1934, λίγο έξω από το Βαθύ, στο Μαλαγάρι, αγόρασα τρία υπέροχα κρασιά, τα «Ανθεμίς», «Φυλλάς» και «Δρυούσα», τα οποία έχουν πάρει το όνομά τους από παλαιότερες ονομασίες του νησιού. Τα δύο τελευταία είναι βιολογικής καλλιέργειας. Τεράστια βαρέλια από το 1890, το μεγαλύτερο 80 τόνους και 34 κιλά, πάνω σε βάσεις για να παίρνουν αέρα και να μη μουχλιάζουν, εντυπωσιάζουν με το μέγεθός τους. Το 60% της παραγωγής εξάγεται στη Γαλλία. Στην αποθήκη, μέσα σε βαρέλια 200 λίτρων από το Μπορντό της Γαλλίας, παλαιώνονται τα κρασιά (5 χρόνια για το «Ανθεμίς», το πιο γλυκό κρασί της Σάμου, 3 χρόνια για το «Νέκταρ»). Το πιο διάσημο είναι το «Grand Cru». Είναι οίνος ημίγλυκος που πίνεται μετά το φαγητό και έχει την πιο δύσκολη διαδικασία για να παραχθεί. Στον ίδιο χώρο, από το καλοκαίρι του 2005 λειτουργεί το υπέροχο Μουσείο του Σαμιακού Οίνου, αίθουσα του οποίου διατίθεται και για εκθέσεις καλλιτεχνών.
Το Πυθαγόρειο...λιμάνι και η πρωτεύουσα!
Πρώτη επίσκεψη, στο Πυθαγόρειο, που έχει ανακηρυχθεί από την UNESCO «Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτισμικής Κληρονομιάς». Μόνο όταν είδα το χάραμα από το γραφικό του λιμανάκι και το ηλιοβασίλεμα από τα βράχια με τις θαμμένες αρχαίες κολόνες στα σπλάχνα τους, δίπλα από το Κάστρο του Λυκούργου Λογοθέτη, κατάλαβα γιατί. Η βόλτα στα στενά δρομάκια του κρύβει κι ευχάριστες γαστρονομικές εκπλήξεις, καθώς γραφικές ταβερνούλες κρύβονται μέσα σε καταπράσινες αυλές. Κοντινές παραλίες, το τουριστικό Ποτοκάκι με την απέραντη παραλία, η Ψιλή Άμμος, το Ποσειδώνιο και η Μυκάλη.
Πρωτεύουσα του νησιού, η πόλη της Σάμου με το Βαθύ, τον παλιό παραδοσιακό οικισμό, που τα σπίτια του είναι σκαρφαλωμένα το ένα πάνω από τ’ άλλο στους γύρω λόφους. Η πόλη είναι χτισμένη αμφιθεατρικά ενός μεγάλου κόλπου, με την παραλιακή της ζώνη γεμάτη παλιά νεοκλασικά κτίρια και μια υπέροχη πλατεία με φοίνικες και ένα μαρμάρινο λιοντάρι ν’ ατενίζει τη θάλασσα. Πάνω από τη Σάμο, στην κορυφή του βουνού, υπάρχει το κατάλευκο ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, που προσφέρει πανοραμική θέα στον κόλπο και σ’ όλη τη βορειοανατολική πλευρά του νησιού, τα μικρά νησάκια, τους ορμίσκους με τα καταγάλανα νερά, μέχρι τις ακτές της Τουρκίας και το Κουσάντασι. Αν πάλι σας πέφτει ψηλά το ξωκλήσι, ανηφορίστε τα δρομάκια της πόλης πάνω από την κεντρική αγορά και καθίστε στα σκαλοπάτια των ανηφοριών, να απολαύσετε τη θαλασσινή αύρα που περνάει ανάμεσα από τα σπίτια με θέα στο γαλάζιο.
Και κάτι που μου έκανε μεγάλη εντύπωση: πρώτη φορά είδα φυλακές σε στιλ «Το ξένοιαστο μελίσσι». Δηλαδή εδώ το κάνεις το έγκλημα, προκειμένου να σε χώσουν μέσα. Ευάερη, ευήλια, με απίστευτη θέα, το μόνο που θυμίζει φυλακή είναι οι κουλούρες με τα αγκαθωτά σύρματα στις κορυφές του συρμάτινου φράκτη που κλείνει τα οικήματα μέσα και τα φυλάκια. Έτσι για να ξέρω, τι μέσον πρέπει να έχει κάποιος για να εκτίσει την ποινή του εδώ; Ας το μάθουμε, παρακαλώ, αχρείαστο να ‘ναι, αλλά ποτέ δεν ξέρεις.
Το Καρλόβασι ή μάλλον τα Καρλοβάσια, αφού χωρίζονται στο Λιμάνι, το Παλιό Καρλόβασι, το Μεσαίο, το Νέο και τον Όρμο, στην αρχή με απογοήτευσε γιατί μπήκα από την άσχημη πλευρά του (όπως όταν μπαίνεις στην Αθήνα από Ελευσίνα μεριά ένα πράγμα). Τα εγκαταλειμμένα εργοστάσια (το Καρλόβασι υπήρξε μεγάλο εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο επεξεργασίας δερμάτων), οι μεγάλες εκκλησίες και τα πολλά αρχοντικά, τα περισσότερα από τα οποία έχουν αφεθεί στην ερείπωση, μαρτυρούν την ευμάρεια του παρελθόντος. Ευτυχώς, σήμερα λειτουργεί εδώ η Μαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου του Αιγαίου, που όχι μόνο έχει δώσει νέα πνοή ζωντάνιας στην πόλη, αλλά έχει αναλάβει την εκπόνηση ενός πολύτιμου προγράμματος αναστήλωσης και αναπαλαίωσης των αρχοντικών και των βυρσοδεψείων, που θα δώσουν την παλιά αίγλη στην όλη. Όσα έχουν ήδη αναστηλωθεί είναι χάρμα οφθαλμών.
Το Καρλόβασι, όμως, έχει την ευτυχία να είναι περιτριγυρισμένο από υπέροχη φύση. Εκπληκτικές παραλίες, όπως το Ποτάμι, το Μικρό και το Μεγάλο Σεϊτάνι, διαδρομές μοναδικής ομορφιάς ανάμεσα στα χωριά, σε ρεματιές με πλατάνια, ελιές, πεύκα, αμπελώνες, μέρη παρθένα με άγρια ομορφιά, ένα απέραντο οικολογικό πάρκο για περιπλανήσεις και ορειβασία, σπηλιές και καταρράκτες.
Ορεινά χωριά, όπως οι Μανωλάτες, ένα πανέμορφο παραδοσιακό χωριό στην κορυφή ενός φαραγγιού, όπου ο ήλιος δεν χωράει να περάσει τις ακτίνες του από τα πυκνά φυλλώματα, κι άλλα διάσπαρτα σκαρφαλωμένα στις πλαγιές των βουνών Άμπελος και Κέρκη. Κι από την άλλη πλευρά, οι χρυσές παραλίες του Αγίου Κωνσταντίνου, της Τσαμπού, της Τσαμαδού, τα Λεμονάκια, μέχρι το τουριστικό αλλά γραφικότατο Κοκκάρι, με την έντονη νυχτερινή ζωή, τις καταπληκτικές ταβερνούλες και τα δύο ενωμένα με τη στεριά με μια στενή λωρίδα γης νησάκια του.
Μοναδική εμπειρία θα μου μείνει η βόλτα με το άλογο, στην παραλία στο Ποτοκάκι. Δεν μπορώ βέβαια να πω το ίδιο και για το άλογο, αφού αυτό προσπαθούσε να ακολουθήσει την εκλεκτή της καρδιάς του, μια φοραδίτσα που κατευθυνόταν προς τα χωράφια, και εναντιωνόταν πεισματικά στις προσπάθειές μου να το κατευθύνω προς την παραλία. Πείσθηκε μόνο όταν ο Άλκης, ο οδηγός μας, φώναξε έναν πιτσιρικά να απομακρύνει την Ούρσουλα των ονείρων του, πέραν του οπτικού και οσφρητικού του πεδίου, κι ακολούθησε την πορεία μας. Η εκδίκησή του ήταν άμεση. Ξεχύθηκε με καλπασμό πάνω στην άμμο, με αποτέλεσμα να κινδυνεύω να γκρεμοτσακιστώ, αφού προκειμένου να μην πνιγώ από το ίδιο μου το στήθος (πλούσια τα ελέη γαρ) που ανεβοκατέβαινε με φόρα, με το ένα χέρι κρατούσα τα γκέμια και με το άλλο προσπαθούσα να συγκρατήσω τα ασυγκράτητα. Τις επόμενες μέρες τις πέρασα με μια φραπεδιά στο χέρι, χαλαρά, αφού σε κάθε κίνησή μου βογκούσα και ουχί από ευχαρίστηση. Το κακό όμως είναι ότι παρ’ όλα τα χάλια μου, πολύ με άρεσε η καβαλαρία κι έχω σκοπό να το επαναλάβω όσο πιο σύντομα μπορώ. Μήπως σας βρίσκεται κανένα άλογο λίγο πριν το κώμα;
Είναι αδύνατο να περιγράψω τη Σάμο μέσα σε τόσο λίγο χώρο. Μια μικρή γεύση μόνο, σαν μια γουλιά από ένα μπουκάλι παλιό καλό κρασί με υπέροχο άρωμα. Κι όπως τα καλά κρασιά, έτσι κι αυτό δεν είναι εύκολο να τ’ αποκτήσεις λόγω απόστασης κυρίως. Πριν κλείσουμε εισιτήρια, ας πάρουμε και μια πρόβλεψη για το καιρό, ειδικά για τις θάλασσες του Ανατολικού Αιγαίου, μην το πάθουμε το έμφραγμα.
Κείμενο & Φωτογραφίες: Έρρικα Πελωριάδου
